Verwondering

Met een boek nestelen op de bank – wanneer heb ik dat in mijn leven niet gedaan? Al zolang als ik zelf kan lezen doe ik dat. En daarvóór zat ik naast mijn moeder op de bank genesteld, luisterend naar het verhaal dat zij voorlas. Boeken zijn net zo’n vast ingrediënt in mijn leven als eten en drinken.

Nu lees ik een boek van een filosoof die schrijft over hersenonderzoek. Ik vind het een leuk boek, vooral omdat het me regelmatig doet afvragen: hoe werkt dat bij mij, in mijn leven, in de wereld zoals ik hem beleef?

Zo beschrijft ze bijvoorbeeld haar vroegste herinnering aan een gevoel van verwondering, haast bevreemding, over haarzelf, haar lichaam – zittend onder een struik bij de zandbak, voor het eerst gewaar: ‘dit ben ik, hier zit ik, dit is mijn lichaam’. Het was de eerste keer dat ze zichzelf bewust ervoer en tegelijkertijd als van buitenaf beschouwde, het besef van ‘ik’ in de wereld. Dat is haar haar hele leven bijgebleven; niet alleen de herinnering, maar ook de ervaring zelf komt regelmatig terug.

Ze beschrijft ook hersenwetenschappers die in het laboratorium met scanners onderzoeken welke verbanden er bestaan tussen activiteit in de hersenen en bijvoorbeeld ons zien en horen; maar ook ons gelukkig of verdrietig voelen. Ze gaat in op de vraag wat ons mensen onderscheidt van andere verschijningsvormen op aarde, en op het fenomeen dat wij onszelf als mensen zo bijzonder vinden in vergelijking met die andere verschijningsvormen.

Ik herken het gevoel van verwondering. De mijne draaide vooral om de werking van de menselijke geest. Waarom doen mensen wat ze doen, wat drijft ze? Waarom doen ze zo vaak niet wat ze zeggen te zullen of willen doen, wat weerhoudt ze? Als kind begreep ik er vaak niet zo veel van. En dook ik op de bank met een boek, om maar eens een tijdje verstoken te zijn van al dat onbegrijpelijke gedoe en me te verliezen in een wereld waarin alles mogelijk was. Misschien als gevolg van al dat menselijke gedoe dat ik maar vreemd vond, heb ik ons mensen ook nooit zo speciaal gevonden. De rest van de natuur is minstens zo bijzonder: het wonderlijke van een crocusje dat met een groen puntje uit de grond tevoorschijn komt, en stopt met groeien als het ineens weer vriest. Het wonder van mijn kat die miauwend de poort uitkomt op het moment dat ik met de auto de parkeerplaats opdraai. Met haar rug naar me toe gaat zitten als ik na een week vakantie weer thuis kom. De grootsheid van de nachtelijke sterrenhemel die me vertelt dat ons universum zo onmetelijk is dat ik het me niet kan voorstellen. De fascinatie in Nepal, waar ik mij tussen de duizenden meters hoge bergen volstrekt nietig voelde – een ervaring die tegelijkertijd geheel natuurlijk voelde: dit is mijn plek op aarde. Niet meer en niet minder. “You are a child of the universe, no less than the trees and the stars; you have a right to be here”, zoals de eeuwenoude tekst ‘Desiderata’ het verwoordt.

De fascinatie met de werking van de geest vergezelt me al mijn hele leven; en heeft me aangezet tot veel leren en lezen; is de motor achter mijn persoonlijke ontwikkeling en veel van mijn werk. Dat ik uiteindelijk het zenleraarschap ben gaan beoefenen is in dit licht niet vreemd: als het ergens gaat om de werking van de geest is het wel in zen. Loskomen uit mijn eigen gedoe helpt me dat van anderen beter te begrijpen. Maar ook heeft het me doen inzien dat de vraag ‘waarom’ me vaak niet verder helpt. ’t Leidt tot interessante, immer complexer wordende verklaringen, inclusief hoogspecialistisch (hersen)onderzoek. Maar geen van de verklaringen blijkt ooit afdoende. En geen van de verklaringen neemt uiteindelijk dat gevoel van verwondering weg, over ons menselijk gedoe, over de werking van de natuur. Gelukkig niet. Gedoe is er, dat is deel van ons menszijn. Elk voorjaar groeien er weer blaadjes uit de takken van de bomen; elk najaar dwarrelen er weer blaadjes van de boomtakken naar de grond.

Ik vind het leuk om te lezen en na te denken over dit soort dingen, mijn brein houdt van die complexiteit. Maar niets geeft me zóveel voldoening als de eenvoudige ervaring van de verwondering. Aahhh, wat dwarrelt dat blaadje mooi naar beneden!