Aandacht en focus

Veertien dagen klussen in mijn nieuwe appartement in Noord-Holland; twee weken geen blog. Niet eerder heb ik het verschil tussen aandacht en focus zelf zó helder ervaren. En ben ik zo blij geweest met mijn vermogen om beide te hebben.

Als zenleraar heb ik regelmatig mensen horen zeggen dat ze graag wilden leren meer gefocust te zijn. Als je het gevoel hebt dat je aandacht alle kanten op dwarrelt kan ik me die wens wel voorstellen. Maar ik ken ook mensen – en mezelf ook in die modus – die veel focus hebben, en dat is geen zegen. Het is dan namelijk met de aandacht niet persé goed gesteld, met alle nadelige consequenties van dien.

Ik zag het verschil tussen aandacht en focus jaren geleden eens duidelijk gedemonstreerd in de praktijk: op de snelweg. Ik voegde in van de ene snelweg op de andere. Ik reed op de linkerbaan van ‘mijn’ snelweg, rechts van mij waren drie banen. Het was in de spits en dus druk; voor, achter en rechts van mij lange stromen auto’s en vrachtwagens, met weinig ruimte om in of uit te voegen. En veel auto’s die dat wilden. Ik hield het verkeer voor, achter en opzij van me in de gaten, op zoek naar een mogelijkheid om verder naar rechts in te voegen. Die zag ik op enige afstand voor me aankomen en daar koerste ik op aan. Achter mij zat een auto, bijna op mijn bumper, te duwen. Afgezien van het feit dat ik naast een vrachtwagen zat en dus niet uit zijn weg kon, was zijn geduw ook zinloos omdat er vóór mij weinig ruimte was om op te schieten. Zodra ik naar rechts kon deed ik dat, mijn achterligger gaf vol gas, stoof me voorbij en moest 10 meter verderop weer vol in de remmen voor de volgende voorligger. Onnodig te zeggen dat hij ook daarbij weer ging bumperkleven.

Ik realiseerde me dat mijn aandacht voor alle wegen en verkeer om me heen maakte dat ik kon zien wat ik wel en niet kon doen. Dat is het kenmerk van aandacht: het registreert heel veel signalen in je omgeving waardoor je weet waar je wel of niet naar toe kunt, wat je wel of niet wilt, kunt of moet doen. Dan ben je bijvoorbeeld op tijd met remmen, omdat je ziet dat er enkele auto’s voor je geremd wordt. Ben ik alleen gefocust op de (bumper van de) auto voor me, dan verlies ik dat overzicht, zie ik de mogelijkheden en beperkingen niet, en word ik een risico of een last voor mijn omgeving. Want die moet dan extra zijn best gaan doen. Dat werkt natuurlijk niet alleen zo in de auto, maar met alles. Met kinderen, met ouders, in de supermarkt, als je aan het klussen bent. Aandacht is ruim, blijft omgevingssignalen oppikken; focus sluit ze uit, vernauwt.

Dat uitsluiten kan heel handig zijn, als ik met iets bezig ben wat al mijn aandacht nodig heeft en afleiding leidt tot fouten, geknoei of onnodig gedraal. Focus heeft dus zeker een functie, in bepaalde omstandigheden. Zeker niet altijd. Ook als je intensief met iets bezig bent moet je kunnen blijven opmerken dat je kind geen gevaarlijke toeren uithaalt achter je rug. Dan is complete focus dus niet handig, of gewenst. Dat lijkt misschien niet efficiënt, het is wél effectief. Want die effectiviteit gaat over de héle situatie, inclusief je kind. Merk je de gevaarlijke toeren achter je rug niet op door je focus, dan heb je vervolgens meer werk om de gevolgen ervan te herstellen. Dat is noch effectief, noch efficiënt. Je hebt in zo’n situatie meer aan aandacht die op tijd waarschuwt, en waarbinnen je je kunt richten op wat er nodig is.

De afgelopen twee weken had ik meer focus dan aandacht. Focus op wat er allemaal gedaan moest worden, focus op het plamuur-, schuur-, behang- of sauswerk dat ik op dat moment onder handen had. Even geen aandacht voor de vriendinnen die binnenkwamen op het moment dat ik met mijn gekleurde muurverf een randje langs helder wit stucwerk aan het afschilderen was. Weinig benul van of aandacht voor wat er in de wereld om me heen gebeurde. En geen ruimte in mijn hoofd voor blogposts. Goed voor het klussen, minder voor mijn relaties.

Gelukkig keert het vanzelf weer terug naar aandacht. Want ook al ben ik blij dat ik zo’n focus kan hebben als het nodig is, ik ervaar het leven met die ruime aandacht toch als rijker.