Dankbaar

Er stond dit weekend een stuk in de krant over dankbaarheid. Het is een onderwerp dat me na aan het hart ligt. Wat zouden we zijn zonder dankbaarheid? Het zou zijn als leven met te weinig zuurstof.

Schrijven of praten over dankbaarheid is echter nog niet zo eenvoudig. Hoe doe je dat zonder moralistisch te worden? Het krantenartikel kiest de wetenschappelijke insteek. Het gaat over wetenschappelijk onderzoek dat uitwijst hoe goed dankbaarheid voor ons is. Dat het wordt “ingezet als behandelmethode tegen somberheid, depressie en angst”. Dankbaarheid als middel, waarvan de effectiviteit wetenschappelijk te meten is. Er is zelfs onlangs een dankbaarheidsproject opgestart onder ic-verpleegkundigen, in Amerika, waarin ze worden aangemoedigd meer dankbaarheid te betrachten en een (online) dankbaarheidsdagboek bij te houden. Om het aantal burn-outs te verminderen. In Nederland is er inmiddels een ‘dankbaarheidsapp’.

Het stuk staat ook even stil bij het woord dankbaarheid zelf: dat “zalvende woord, dat klinkt toch behoorlijk truttig en wee?” Ik heb het ook wel eens oubollig horen noemen. Met zo’n imago moet je natuurlijk wel met iets goeds komen om het weer over de bühne te kunnen brengen.

Maar ik ben geen wetenschapper, en wetenschappelijk bewijs inspireert mij niet. Ik vind het interessant om te lezen, maar het is niet wat mij warm maakt. Want het appelleert aan mijn verstand, niet aan mijn hart.

Een van de geciteerde wetenschappers verbindt er spirituele waarden aan, aldus het artikel: het is een deugd in alle grote religies, en een zonde om ondankbaar te zijn. Daar worden vermoedelijk ook niet veel mensen warm van. In feite reduceer je zo een waarde tot een norm. En waar waarden behoorlijk universeel zijn, en de kracht hebben mensen aan te spreken, te raken, zijn normen vaak cultureel bepaald en opgelegd. Een waarde zegt: zo kan het, een norm: zo moet het. Wie naar een waarde leeft, heeft de norm niet nodig.

Is dat religieus, spiritueel? Doet dat er toe? De hoogleraar Aziatische Religies Paul van der Velde noemt dat een typisch westerse vraag, in het oosten komt zo’n vraag niet op. Wij willen graag alles in vakjes stoppen. Maar hoe helpt het je als het in een vakje zit? Als het in het vakje ‘seculier’ zit, is het dan beter, aanvaardbaarder, dan als het in het vakje ‘spiritueel’ zit? Welke beelden kleven er dan aan die vakjes vast, die het onderwerp zelf – in dit geval dankbaarheid – aan het zicht onttrekken?

Want dat is natuurlijk waar het om gaat: dat gevoel van dankbaarheid dat je wel of niet ervaart. De een blijkt dat makkelijker te kunnen dan de ander. Dat zal wel menselijk zijn. De mensen die het beter kunnen blijken hun leven en hun relaties positiever te waarderen. Dat is iets waar je jaloers op kunt zijn. Is het dan niet voor iedereen weggelegd? Dat is moeilijk met zekerheid te zeggen, al is mijn persoonlijke gevoel dat iedereen dat vermogen wel in zich draagt. Alleen: kan het in zicht komen? Welke sluiers hangen er voor? Hoe sterk is dat lichtje? Kan het aangewakkerd?

Dat kan zeker, zo weet ik ook uit eigen ervaring: elke avond even stilstaan bij waar ik die dag dankbaar voor ben maakt me er inderdaad opmerkzamer op, zoals het krantenartikel zegt. Vooral als ik niet alleen kijk naar de leuke, fijne, mooie, lieve dingen, maar ook naar dat wat moeilijk, ingewikkeld, pijnlijk was. Want ook daar kan ik dankbaar voor blijken te zijn, of te worden. Mijn grootste gevoel van dankbaarheid ervoer ik bij de uitvaart van een zeer gewaardeerde cursist.

Dankbaarheid leven als waarde is daarom wat mij betreft goed mogelijk, en ook goed te oefenen. Als ik iemand meemaak die dat goed kan, raak ik daar erg door geïnspireerd. Dat zijn geen truttige, weeë, oubollige of zijïge mensen, integendeel. Mijn overleden cursist was een nuchtere natuurkundige, met een groot hart.

Dankbaar móeten zijn….daarover hoef ik niets te zeggen.