Auteur: liliandaishin61

In de overvloed aan dingen waarover te schrijven valt, wat kies ik?

Dat is de vraag die me invalt als ik vanochtend achter mijn lege scherm zit zonder nog enig idee wat er gaat verschijnen. Het is niet een gebrek aan inspiratie of onderwerpen, het is de overdaad die het moeilijk maakt. Alsof ik door een wirwar aan ideeën en gedachten aan het grabbelen ben, zoals in de koopjesbak bij de bouwmarkt. En zodra die vraag zich aandient heb ik mijn onderwerp. Weet ik. Want dat fenomeen van overvloed en keuzemoeilijkheid speelt vaker.

Zo heb ik bijvoorbeeld een hekel aan winkelen. Juist hierom. Er is zo ontzettend veel waaruit je kunt kiezen dat ik het spoor helemaal bijster raak. De MegaMarkt is voor mij de hel. Vijf kledingzaken op een rij en de moed zakt me in de schoenen. Dit speelt al sinds mijn tienerjaren. Al eerder denk ik zelfs. Ik herinner mij een  schoenen-koop-sessie met mijn moeder toen ik nog op de lagere school zat. Vermoedelijk was ik nog geen tien jaar oud. We gingen maar naar één schoenenwinkel, maar zelfs daar werd het ene paar schoenen na het andere gebracht. Het ene zat niet lekker, het andere paste niet goed, de volgende vond ik niet mooi. Het duurde en het duurde, en er kwamen steeds meer schoenen. Mijn moeder begon haar geduld te verliezen, en ik wist het maar niet. Uiteindelijk heb ik maar iets gekozen. Gewoon om van het gedoe af te zijn. En vervolgens gelopen op een paar schoenen dat ik zelf schuwlelijk vond. Dat duurde lang, want ik kreeg pas een nieuw paar als ik uit het oude gegroeid was.

Ik leerde koop-coping strategieën. Niet pas iets gaan kopen als ik het nodig heb, dan wordt de keuzestress tot het maximum opgevoerd. Liever af en toe eens ergens kijken als ik toch in de buurt ben, liefst in de uitverkoop. Een beperkt aantal winkels waar ik naar toe ga, en hopen dat ze niet over de kop gaan. En nooit meer de winkel uitgaan met een aankoop waarvan de verkoopster zei dat het me zo goed stond terwijl ik het zelf maar zo-zo vond. Dan maar niet iets nieuws. Zo belangrijk is het nu ook weer niet. Dat kan ook als je niet wacht totdat je het echt nodig hebt.

In boekwinkels en tuincentra slaat het door naar de andere kant: daar koop ik steevast meer dan ik van plan was. Er is gewoon teveel moois dat om mijn aandacht roept. In dit tijdsgewricht zal men waarschijnlijk zeggen dat ik prikkelgevoelig ben. Best mogelijk, ik kan ook niet zo goed tegen grote mensenmassa’s en overvolle (super)markten bijvoorbeeld. Maar ja, wat heb ik aan zo’n label, het wordt er niet beter van en ik ontkom er niet aan boodschappen te doen. Rustig doorademen, zei mijn overgrootvader zaliger, en dat helpt wel. Bij zo’n beetje alles wat lastig is trouwens. Vandaar dat mediteren zo wonderbaarlijk goed werkt. Daar doen we niet anders. Ik moet vaak aan mijn overgrootvader denken als ik op mijn matje meditatieles zit te geven – wijze man…

In de veelheid aan dingen die ik zie, de veelheid aan informatie die op me af komt, mijn weg zien te vinden zonder me te overvoeren, dat blijft een hele klus. Ik herinner me nog goed dat ik thuis voor het eerst internet had, 1992 zo ongeveer. En ging ontdekken wat er allemaal te vinden was daar. Na een aantal avonden urenlang achter het beeldscherm te hebben gehangen, van de ene site naar de andere gehopt te zijn, ben ik op dieet gegaan. Het was pure verslaving, het ene riep het andere op, alles was even interessant, en een natuurlijk einde kwam er niet aan. Het was grenzeloos, en mijn nieuwsgierigheid ook. Ik kreeg er toen geloof ik nog geen hoofdpijn van. Me ervan ‘afsluiten’ werkte niet – inmiddels weet ik dat dat ook een illusie is. Het enige dat afgesloten kon worden was mijn computer. En daar moest ik bewust voor kiezen. Zelfs nu ligt dat gevaar nog om de hoek, met social media. Dat gaat ook maar door, en net als ik denk ‘laat maar, dit is toch niet interessant’ komt er juist weer een leuk bericht in beeld. Maar uiteindelijk laat het me toch dikwijls met een onvoldaan gevoel achter. Overvol en toch leeg. Dat heb ik met een boek nooit.

In de overvloed aan dingen, wat kies ik? Ik herinner me een uitspraak van een tante van me. Ze zei, ergens eind jaren ’80 meen ik, dat ze mijn generatie niet benijdde. Want we hadden zoveel keuzemogelijkheden. Die had zij niet gehad in haar jeugd (oorlogstijd en vlak daarna), maar dat was ook wel makkelijk geweest. Niets te kiezen hebben, het maar doen met wat er is. Het was een eye-opener voor me dat wat ik als iets essentieels ervoer – keuzemogelijkheid, keuzevrijheid – ook een last kon zijn. Tegelijk herkende ik het ook direct als dat wat me dus vaak in de weg zat. Het gaf me een opgelucht en ruimer gevoel. Keuzevrijheid was dus misschien wel mooi, maar ook moeilijk. En niet alleen omdat het je verantwoordelijkheid gaf voor je keuze, of omdat je niet wist wat je zou missen als je A koos en niet B. Ook niet omdat keuzestress een luxe-probleem was. Kiezen vraagt om een intern kompas, en als je dat niet helder hebt, of het is nog niet voldoende ontwikkeld, dan is kiezen als ronddobberen op zee in een bootje zonder roer. Eng.

Hoe creatief je trouwens kunt worden van geen keuze hebben bleek me in de tijd dat ik wekelijks een ‘groentetas’ ophaalde van een biologische tuin. Er zat genoeg in, maar wat erin zat kon je niet kiezen. Díe week moest ik het doen met díe groenten. En omdat het seizoensteelt was, soms weken achter elkaar dezelfde groenten die terugkwamen. Ik herinner me een winter met veel boerenkool, zo vers van het land. Grote groene struiken, die in de garage op de vriezer lagen te wachten op een goed idee voor een recept. Ik werd er gaandeweg steeds beter in. Erg leuk. Ik heb nooit zoveel plezier beleefd aan koken als in die tijd. “Wat heb ik hier voor handen, en wat ga ik er van maken?”

Dat is wel eenvoud: weinig te kiezen hebben en kijken wat je er van maken kunt. Of in de veelheid willekeurig één ding kiezen en kijken wat je er van maken kunt. Want schaarste transformeert – van prikkels naar creativiteit.

De zon schijnt. Het is wel koud. De kat wil naar buiten maar is zo weer terug. Om me heen hoor ik vertrouwde leefgeluiden. Buiten hangt een enorm spinnenweb, ogenschijnlijk los in de lucht. Een prachtig geweven web, onverstoord. Hoe doen ze dat toch, die spinnen? Zelfs als je het stuk maakt, hangt er zo weer een nieuw.

Ik kan wel een beetje jaloers zijn op die onverstoorbare spinnen, die gewoon een nieuw web weven als het bestaande wordt verstoord. Ik heb een redelijke mate van onverstoorbaarheid opgebouwd, maar als ik de destructie zie van de afgelopen dagen in een aantal steden wordt mijn onverstoorbaarheid toch verstoord. Hoewel ik niet graag politie-, brandweer- of ambulance-mens zou zijn, voel ik wel een zekere actie-bereidheid. Want dit doen we toch zo niet, in Nederland? Mijn beeld van hoe het gaat, of zou moeten gaan, in ons landje, wordt ook verstoord. We zijn een vredig landje, daarin past geen oorlog. Toch?

Maar hoe zou mijn actie-bereidheid vorm kunnen krijgen? Wat zou ik kunnen doen? Die vraag heeft zich wel vaker aangediend de laatste tijd. De straat op, mee oorlog voeren, is mijn stijl en stiel niet, ik heb er nooit in geloofd. Een verbale oorlog voeren evenmin. Demonstreren, protestmarsen – ik heb een beetje huiver van grote mensenmassa’s, het gaat me te gemakkelijk verkeerd. En dat blijkt vaak genoeg ook zo. Als ik al zou gaan protesteren, dan zou het een stil protest zijn. Letterlijk stil: stil zitten of staan op een openbare plek. Naast ‘Tante Truus’ op de Gewelfde Stenen Brug in Alkmaar bijvoorbeeld. Maar voor het effect beter nog met 199.999 andere mensen op het Malieveld, of het Museumplein. Tweehonderdduizend mensen die zitten of staan te zwijgen. Die de zwijgende meerderheid vertegenwoordigen die geen oorlog voert, geen ophef maakt; alleen maar ‘stilstaat’ bij wat er gebeurt. In donderend zwijgen. Het lijkt me mooi. Zou het indruk maken?

“Go quietly amid the noise and haste, and remember what peace there may be in silence…” Deze eerste zin van de Desiderata – een eeuwenoude tekst vol wijsheid die aan alle fracties en facties voorbijgaat – is ook veel bij me opgekomen de laatste tijd. Hij doet me iedere keer weer even ‘stilstaan’. Wat heeft ‘de wereld’ nu het meest nodig? Kan stilte iets bijdragen? Kan stilte meer bijdragen dan oorlog, meningen, protesten? Ik wéét het niet. Een eenduidig en altijd geldig antwoord is vast ook niet mogelijk. Soms is, of voelt, het misschien beter om iets te zeggen of te doen. Maar in de stilte kan er ook een beter zicht ontstaan op wat er wérkelijk toe doet. Van daaruit kan er dan wel weer gesproken en gedaan worden, maar dan gebeurt er wel vaak iets anders. Of het blijft stil. Omdat er niet ècht iets anders te zeggen of doen is dat belangrijker is. Omdat het maar een mening blijft. Eén van de vele.

In dat ‘Go quietly amid the noise and haste…” zit ook een enorme kracht. De kracht van gewoon rustig doorgaan met je leven leiden, zo goed en zo kwaad als dat gaat, met alle hobbels en hindernissen die je daarbij tegen kunt komen en waar je wel of niet iets aan kunt doen. Omdat dat het leven is. Je leven weven. Zoals de spin haar web weeft. In alle stilte.

vandaag geen volzinnen

maar wat hortend en stotend

een overpeinzing

die in zijn eerste woorden nog niet weet

waar hij naar toe zal gaan

mijn vingers volgt op het toetsenbord

wel voelt dat het gaat over verschil

tussen wijsheid en redelijkheid

maar nog niet zo helder wat te zeggen

behalve dat redelijkheid niet raakt

niets doet in mijn hart

zoals een dwarrelend blad, een vogel

een snorrende kat

of de schoolklas met kindertjes

in hun groene hesjes op weg terug

van gymzaal naar school

zo herkenbaar in hun voorbijgaand gesnater

zo lief

daar wil je toch

zonder morren

een wereld voor redden

wat is het

dat redelijkheid niet raakt

met al zijn kracht van argumenten

in mooie, goedverzorgde zinnen

zijn  doel volstrekt voorbij schiet

de glimlach van een wijze

die “Ah!” zegt, of mijn naam

of “zullen we dit samen doen?”

bijvoorbeeld

geen moeite kent

mij te bereiken

geef geen antwoord

op mijn vraag

laat me de leegte

van mijn overpeinzing

peins met me mee

in korte, onaffe zinnen

verwonderd

over zoveel kracht

van geen argument

kunnen we elkaar vinden

in de glans van onze ogen

de sprankel van onze glimlach

de warmte van ons hart

ook als wij ons niet kennen

Het weekend ligt weer achter me, en als ik er op terugkijk is het woord dat bij me opkomt en dat het het beste omschrijft: warmte. Dat is wat ik heel veel heb ervaren de afgelopen dagen: warmte. De warmte die uitgaat van het contact met leuke, aardige, spontane, nieuwsgierige, nieuwe en vertrouwde mensen. En daar waren er dit weekend veel van.

Zaterdagochtend weer allerlei nieuwe mensen voor de meditatiegroepen. Sommigen met ervaring, anderen totaal blanco maar nieuwsgierig naar de ‘reis’ die ze met het mediteren aanvangen. Het leukste vind ik altijd de mix van mensen; er is geen specifiek ‘type’ dat meditatie opzoekt. Allerlei verschillende achtergronden, leeftijden, ervaringen, man en vrouw. Als er al een overeenkomst is, is dat ze niet van zweverigheid houden. Ik ook niet, dus kennelijk komt dat over. En allemaal met de lichte, leuke spanning van iets nieuws beginnen, met nieuwe mensen – ikzelf incluis. Het is telkens weer hartverwarmend om te ervaren hoe zo’n groep nieuwe mensen het vertrouwen heeft, en geeft, om samen – met elkaar en met mij – aan de slag te gaan. En als we dan eenmaal voor het eerst samen gemediteerd hebben is er al iets in de sfeer gebeurd. Wat precies is moeilijk te benoemen, maar de warmte van verbondenheid in de gezamenlijke activiteit maakt er wel deel van uit. Dat geeft dan weer meer vertrouwen, en een gevoel van veiligheid – essentieel in zo’n setting waarin veel geleerd wordt. Het blijft me raken, iedere keer dat ik dit meemaak.

Geen mooiere start denkbaar voor de rit die daarna volgde, naar het zuiden. Waar we zondag voor het eerst sinds twee jaar weer zouden samenkomen met onze groep japanse bamboefluit-spelers. Op onze vaste stek: de Tilburgse zendo die ik bijna 11 jaar geleden samen met Sietze heb opgezet. Al tijdens de rit voelde ik de warmte van dierbare herinneringen – ik zal hem wat keertjes gemaakt hebben…Vooral toen ik bij Vught de N65 richting Tilburg opreed, want die weg heb ik in de achterliggende 24 jaar ontelbare malen gereden. Het was redelijk stil weer, en opnieuw werd ik getroffen door de herfstkleuren van de vele bomen langs die weg. Een diep gevoel van vertrouwdheid kwam op. Dit stukje Brabant is echt mijn tweede thuis geworden in al die jaren, en het is heerlijk er met enige regelmaat heen te gaan. Zoals het jarenlang andersom is geweest.

Het zijn geen bijzondere dingen die dat gevoel van vertrouwdheid en warmte geven. De bekende hoek omgaan en het pand van de bakker zien. De poort die nog steeds een beetje klemt bij nattig weer. Het Japanse tuintje dat het zo ontzettend goed doet daar en waar de laatbloeiende bijzondere variant van de Persicaria zijn piepkleine roze bloempjes laat zien. De varen van Hedwig die nóg groter is geworden. Het kronkeltje dat het pad om de grote bamboe maakt voordat je bij de deur komt, een idee van René. Het geluid van de achterdeur als hij achter me sluit. De gang die smal begint en breder uitloopt, met de warme gloed van het vele berkenhout dat we gebruikt hebben in de inrichting. De nieuwe tafel, wat verschuivingen in de opstelling van meubeltjes – ze beklemtonen alleen maar de vertrouwdheid van alles wat nog is zoals het ooit, met veel liefde, is gemaakt. Heerlijk slapen in het vertrouwde ‘dokusan-hok’, de ruimte voor persoonlijk onderhoud, waar nu een Boeddha en een kraanvogel over me waken. En ’s ochtends een tijdje mediteren in de stille zondagochtend-zendo, waar ik zo ongelooflijk veel uren heb ‘gezeten’, met de honderden mensen die ik in Tilburg heb leren mediteren, en de velen die jarenlang zijn blijven komen. Ze zeiden altijd: als het lukt om in Tilburg iets van de grond te krijgen, dan lukt het overal. Het is gelukkig zo goed gelukt, dat ik nu bij onze opvolger daar de sleutel kan en mag ophalen om er een zondag lang met onze fluitclub te ‘blazen’.

Ook dat is een dag vol warmte: het weerzien van de oude bekenden na twee jaar, een nieuwe deelneemster, op de plek waar we ruim 8 jaar geleden zijn begonnen met deze groep. Blij dat we weer samen kunnen komen met Hans, die ons al die jaren al met hart en ziel en tomeloze inzet leidt. In de intimiteit van deze ruimte die zich zo goed leent voor de bescheiden maar warme klanken van onze bamboefluiten. Ze zijn niet te stemmen anders dan met onze adem, maar deze keer vinden we elkaar direct in de zacht geblazen laagste noot, zeven verschillende fluiten mooi afgestemd waar ik in de samenklank regelmatig niet meer kan hóren of mijn fluit geluid maakt, maar het alleen nog voel aan de trillingen. Verdwijnen in de klank…

Stilte, samenklank, praten, lachen. De warmte van het samenzijn en delen wat ons bindt geeft betekenis aan wat in wezen een hele eenvoudige dag is.

Dankbaar ruim ik einde middag op en maak ik schoon. Alsof ik nooit ben weggeweest. Ik sluit onze zendo af en breng de sleutel terug naar Remko, waar me een heerlijk maal wacht in het goede gezelschap van zijn gezin. En na nog even napraten bij de koffie met zijn tweetjes, de warmte van een ‘afscheid’ tussen vrienden waarin het weerzien al besloten ligt.

In de ‘afterglow’ is de terugreis voorbij voordat ik er goed en wel aan ben begonnen. Verdwijnen in ruimte en tijd, dankzij warmte, betekenis en vriendschap.

 VLUCHTEN

“Inzicht is niet het resultaat van denken.” Dit mooie inzicht lees ik bij Thich Nhat Hanh, de Vietnamese zenleraar en activist die meditatie altijd ten dienste heeft gesteld van grotere sociale rechtvaardigheid, duurzaam en in vrede samenleven. Om zo te kunnen leven heb je inzicht nodig, en dat komt dus niet voort uit denken, maar is “een soort directe intuïtieve visie” die volgt uit diepe concentratie.

Intuïtie is een moeilijk fenomeen. Een fenomeen dat zich onttrekt aan begrijpen, aan verklaren. Het rijkt ons inzichten aan vanuit een diepte waar ons denken niet bij kan. Dat lijkt het al bij voorbaat verdacht te maken – immers, als ik het niet kan verklaren, begrijpen, kan ik het dan wel vertrouwen? De inzichten die het aanreikt zijn niet meetbaar en vaak niet toetsbaar, omdat ze dikwijls afwijken van gangbare ideeën. Zie Thich Nhat Hahn’s inzicht over inzicht: vaak wordt inzicht verward met kennis. Maar als het niet meet- of toetsbaar is, kan ik er dan wel op vertrouwen?

Mijn eigen ervaring is dat ik er altijd spijt van krijg als ik mijn intuïtie niet volg. Omdat ik er niet helemaal op durf te vertrouwen. Klopt het wel? Zie ik het wel goed? Mijn denken springt er handig tussen met deze vragen, en met redenaties waarom ik misschien wel beter zus of zo kan doen, want…..Volgen vele redenen waarom, want daar is ‘denken’ goed in: aanleveren van redenen waarom. En zo leidt dat denken mij met zachte hand weer weg van mijn intuïtieve inzicht, naar het zogenaamd veiliger gebied van wat gangbaar is, begrijpelijk, gemakkelijker. Naar het gebied waar ideeën over mezelf en de wereld niet op zijn kop worden gezet, waar ik me niet angstig of onzeker hoef te voelen, geen twijfel hoef te hebben, kortom: geen ongemak of onrust hoef te ervaren. Naar het gebied dus waar mijn zelfbeeld rustig kan overleven. Denkt het.

Tja. Helaas. Mijn denken kan denken wat het wil, de kracht van een intuïtief inzicht is zo sterk dat het zich niet meer laat onderdrukken. Althans, niet voor lang. Als ik mijn denken volg, in plaats van mijn intuïtieve inzicht, komt er onvermijdelijk een punt waarop het inzicht het denken het nakijken geeft. Want dat inzicht drukte me van meet af aan met mijn neus op de realiteit die mijn denken wilde ontlopen. “Noem eens een voorbeeld”, hoor ik je zeggen. Wel, ik heb dat gedaan met opdrachten die ik als zelfstandige aannam omdat er brood op de plank moest komen – dacht ik, viel meestal wel mee -, terwijl er ‘onder de oppervlakte’ al een zekere twijfel was of het wel haalbare kaart was wat opdrachtgever vroeg. Ik ben doorgegaan in relaties met mensen, terwijl het intuïtief al duidelijk was dat er veel te weinig ‘common ground’ was. Vanochtend was het omgekeerde aan de orde: mijn denken kon geen enkele reden verzinnen om op tijd op te staan in dat donkere, winderige weer, terwijl mijn lichaam nog slaperig aanvoelde. Gelukkig ben ik toch opgestaan, want korte tijd later realiseerde ik me dat ik om kwart voor negen een afspraak had. Daar kon ik me nu nog in alle rust op voorbereiden. Ik heb sinds ik niet meer werk enkele malen een vroege afspraak gemist omdat het denken over opstaan of blijven liggen de overhand kreeg. Bij dit soort kleinere dingen vloeit er niet direct bloed uit, maar in het kleine weerspiegelt zich het grote en daar kan het er wel degelijk veel toe doen.

Kunnen we zonder denken? Nee. Dit stukje zou er niet zijn als ik niet – ook – zou denken. Hoewel veel ervan behoorlijk intuïtief opkomt, is mijn denken wel actief betrokken in het verwoorden. Er zijn veel praktische zaken waarbij we ons denkvermogen nodig hebben, en we hebben het ook niet voor niets gekregen natuurlijk. Hoe organiseer ik mijn dag, hoe praat ik met mijn collega, hoe repareer ik die kapotte auto, hoe weet ik wat ik deze maand nog te besteden heb. Enzovoort. Allemaal vragen waarbij ons denken een rol te spelen heeft.

Maar als het bijvoorbeeld gaat om de onrust die ik ervaar, dat onbestemde gevoel; die onverklaarbare twijfel, de zorg of het verdriet om wat zich om mijn heen lijkt af te spelen: dan is denken maar al te gemakkelijk vluchten. Vluchten in het denken om maar weg te kunnen van dat ongemak. Vluchten in verklaringen, vluchten in plannen en dagdromerijen, vluchten in argumenten.

Soms wel even lekker. Maar uiteindelijk zuigt het het leven uit mijn leven. Want leven doe ik niet op de vluchtstrook. Leven kent geen ‘escape’. Leven vraagt inzicht.

vijf dagen retraite

in stilte zitten, lopen, eten, werken

alleen maar dit

met vijfentwintig mensen

onder een weidse lucht

nu eens bewolkt, nat

dan weer hemelsblauw en zonnig

groenten uit eigen tuin

zeven kilo boerenkool

snijden, wassen, rissen

krat na krat

geen plaats voor denken

handen weten wat te doen

alleen maar dit

wassen, rissen, wassen, rissen

het middagmaal, in alle rust

alleen maar dit

ze smaakt hemels, deze boerenkool

Een nieuwe dag is aangebroken, het is fris, de zon schijnt. Boven mij wordt gepraat, aan de overkant is een schilder bezig raam- en deurkozijnen verfklaar te maken. Trapje op, trapje af, op schoenen die aan de bovenkant iets lichtgevend groens hebben. De laatste weken stonden er steigers, toen deden ze de bovenverdiepingen. Hij werkt nu, met zijn trapje, op de begane grond. Alleen. Er straalt een ouderwetse rust van af. Net als van het gepraat boven, van de frisgewassen zonnige nieuwe dag. Niets wijst erop dat er een gasprijscrisis is losgebarsten.

Natuurlijk kan ik niet kijken in het hoofd van de schilder. Misschien maakt hij zich, terwijl hij bezig is, wel zorgen over zijn energierekening. Ik kan niet verstaan waar het boven mij over gaat in het gesprek – misschien wel over de gasprijzen. Maar even zo goed kan het zijn dat zijn werk de schilder afleidt van zijn zorgen, het gesprek afleidt van de gasprijzen. Zeker is dat de frisse zonnige dag gewoon een frisse zonnige dag is, en niet bezig is met wat ons mensen bezighoudt. De zon schijnt niet om ons te compenseren voor een lager gedraaide verwarming. De herfst draait niet terug naar de zomer om onze behoefte aan warmte te vervullen. De natuur gaat haar gang. Ja, natuurlijk.

Ook wij gaan dus onze gang. Ja, natuurlijk. Alleen hebben wij, om onze gang te kunnen gaan, inmiddels van alles aan hulpmiddelen nodig, en zit in ons een ingebakken verwachting dat die er ook zullen zijn. De schilder heeft zijn verf en kwasten nodig – die moeten wel geproduceerd zijn en hij heeft ze moeten kunnen kopen. Het gesprek boven me kan plaats hebben omdat er een redelijk comfortabel huis is, verwarmd en licht; was dat er niet, dan is de kans groot dat de gesprekspartners eerder iets anders zouden gaan doen, om warm te blijven. Dat ik dit blog typ en publiceer veronderstelt dat mijn laptop blijft werken, er stroom uit het stopcontact komt, en het internet en Facebook in de lucht blijven. Dat dat niet zo vanzelfsprekend is, is vorige week gebleken.

Dat we het warm genoeg hebben is eigenlijk ook niet zo vanzelfsprekend. In elk geval niet voor iedereen, zelfs niet in Nederland. Maar voor heel veel mensen wel en daarom lijkt het vanzelfsprekend. De betrouwbaarheid van onze energienetten ligt tegen de 100% hoorde ik onlangs. Voor grootscheepse uitval hoeven wij niet bang te zijn – op dat niveau zijn we ‘ontzorgd’: we verwachten, en kunnen verwachten, dat de boel blijft draaien.

Hoe niet-vanzelfsprekend dat is realiseerde ik me pas goed toen ik in 2003 voor een grote groep mensen uit ontwikkelings- en transitielanden een presentatie gaf over een nieuwe manier van wetenschappelijk publiceren gebaseerd op openlijke toegankelijkheid via internet. In Nederland hadden we net het plan gelanceerd hoe we dat zouden gaan realiseren met 14 wetenschappelijke instellingen, en stonden aan het begin van de uitvoering van dat plan. Het was internationaal bekend gemaakt, en het sprak tot de verbeelding, vandaar deze uitnodiging om erover te komen vertellen. Ik herinner me niet veel meer van die bijeenkomst, maar wat een bibliothecaris uit een van de voormalige Oostbloklanden tegen me zei staat in mijn geheugen gegrift: “Ik weet niet uit welke wand over een uur de stroom komt, en of hij wel komt. We moeten regelmatig naar een ander stopcontact.” Je kunt je voorstellen dat ik me heb afgevraagd wat ik die mensen te bieden had met mijn verhaal over een systeem dat 100% afhankelijk is van de beschikbaarheid van stroom.

En ik hoef niet eens zo ver terug in de tijd: afgelopen weekend zat Libanon een tijdlang zonder stroom omdat de energiecentrales niet meer konden draaien. Gebrek aan brandstof, door gebrek aan geld. Ook als ze het wel doen is er gemiddeld maar zo’n twee uur per dag stroom. Mensen lossen het zo goed en zo kwaad als het gaat samen op met gedeelde generatoren. Of zonnepanelen. Niks ‘ontzorgd’. Wel gemeenschapszin.

‘Ontzorgen’, ‘gemeenschapszin’. Allebei ouderwetse woorden. Ouderwetse begrippen ook. ‘Ontzorgen’ hoorde bij de verzorgingsstaat, en die is inmiddels geschiedenis. ‘Gemeenschapszin’ hoorde bij een tijd van ver vóór ‘participatiemaatschappij’. Gemeenschapszin is iets dat mij van binnenuit drijft, de participatiemaatschappij een extern fenomeen dat mij vraagt deel te nemen aan iets dat anderen hebben ontworpen. Vanuit gemeenschapszin kan ik, samen met anderen, bijdragen aan iets dat ons allen ten goede komt, vanuit ‘ontzorgen’ word ik afhankelijk van wat een ander – bijv. de overheid, of mijn partner – voor mij vermag, of wenst, te doen. Gemeenschapszin kan niet worden opgelegd of georganiseerd. Het wordt wakker zodra we ons realiseren dat we alleen sámen een uitweg kunnen vinden uit een probleem. Niet zozeer richting groeiende welvaart als wel richting bestendig welzijn. Of het nu gaat om klimaatissues, een oppasprobleem, een plots overkokende gasprijs. Zoals ik dit weekend iemand hoorde zeggen: “Dan koken we toch samen een potje?”

Het enige dat voor gemeenschapszin nodig is, is te stoppen met verwachten dat ik het zelf af kan, het alleen moet doen, of dat een ander het probleem wegtovert. Het is voldoende om te durven denken dat ik een bijdrage kan leveren, en de bijdragen van anderen te kunnen ontvangen.

SAMEN-LEVING

Op de Loesje-scheurkalender staat op zaterdag 2 oktober de tekst:

Het is weer zo’n typische Loesje-tekst, die me als het ware even ‘stopzet’. Een tekst die erom vraagt er op te kauwen, en rustig te laten bezinken. Een tekst waarin in een paar woorden heel veel wordt gezegd. Eentje die tijdloos is, dus altijd iets te zeggen heeft als je naar je huidige omstandigheden kijkt. Eentje die indruist tegen de overheersende mores: “The winner takes it all”.

Alleen al de kop is de moeite waard om bij stil te staan. ‘De samenleving’ is zo’n begrip dat een volstrekte abstractie is geworden. Iets waar je van alles en nog wat aan kunt ophangen wat je mooi, of juist lelijk vindt. ‘De samenleving’ is verdeeld, verhard, jachtig, woelig – ga maar door. Alleen, die samenleving is niets anders dan de verzameling van ons mensen die dingen doen, of niet doen. Het is niet een ding op zich met allerlei kwaliteiten. Zonder ons mensen geen samenleving. Samenleving is letterlijk dat: samen leven. Dat klinkt heel logisch, maar het is iets wat je makkelijk vergeet als we spreken over ‘De samenleving’. Dan kan het zelfs iets lijken te zijn waar je buiten staat, en van een afstandje naar kijkt. Maar zo is het niet. Of ik het nu leuk vind of niet, puur door het feit dat ik leef, maak ik deel uit van ‘de samenleving’. En maak ik voor een deel die samenleving.

Het geeft al een heel ander gevoel als ik uit die kop het woordje ‘de’ weglaat: samenleving. En helemaal als ik een streepje zet tussen samen en leving: samen-leving. Dat doet meer stilstaan bij de daadwerkelijke betekenis van het woord, in plaats van bij die abstractie waar meestal als een automatisme over wordt gesproken. Nog beter is in feite gewoon te zeggen ‘samen leven’. Want dat is uiteindelijk waar het om gaat: we leven hier in dit huis, in deze straat, in deze wijk, in deze stad, in dit land, in deze wereld, simpelweg samen met allerlei andere mensen, dieren, planten, bomen, dingen. Vergeet niet de ‘dingen’: meubilair, vervoersmiddelen, voedsel, stenen, vulkanen, etcetera. Dat samen leven is iets wat we concreet doen, van seconde tot seconde, zo goed en zo kwaad als we kunnen; het is geen abstractie. Me dat realiseren houdt me in levende verbinding met al het andere om me heen, in plaats van de omgeving als een vanzelfsprekend decor te zien van mijn eigen leven. Mijn leven is samen leven.

Als ik er zo naar kijk doet in feite alles en iedereen al mee. Is er geen sprake van niet meedoen, van winnen of verliezen, want dat suggereert dat er iets of iemand kan worden uitgesloten. Dat is ten diepste onmogelijk: alles wat, en iedereen die, nu op deze planeet aanwezig is leeft er samen. Dat ik me daarvan niet aldoor bewust ben is vooral de beperking van mijn waarnemingsvermogen, ik kan niet tegelijkertijd zien, horen, voelen e.d wat zich hier in Heiloo en in Kaapstad en Canberra afspeelt. Dat beperkte waarnemingsvermogen kan wel leiden tot de misvatting dat, omdat ik hier ben en zij daar, wij niet samen-leven. En dat dus iemand hier niet meedoet, of mee mag doen. Een beetje zoals pesten op het schoolplein. Dat ik, als ik harder loop, iets win, en anderen verliezen.

Dat mijn waarnemingsvermogen beperkt is is een gegeven waar ik niet zo veel aan kan veranderen. Wat wel beïnvloedbaar is, is de mate waarin ik me bewust ben van die beperktheid: dat ik nooit, hoe hard ik dat ook probeer, het hele plaatje zal kunnen overzien. Zelfs niet vanuit een raket in de ruimte. En juist het besef van de beperktheid van ons menselijk waarnemingsvermogen helpt om een grote valkuil te zien opdoemen. De valkuil die ontstaat als je je realiseert dat leven al samen leven ís, dat niets en niemand uitgesloten ís, dat er geen winnaars en verliezers zíjn. De valkuil dat er dan dus eigenlijk niets gedaan hoeft te worden, dat het niet uitmaakt of je iets doet, of wat je doet. Het besef van de beperktheid van ons menselijk waarnemingsvermogen doet beseffen hoe makkelijk we kunnen dénken dat we andere mensen buiten kunnen sluiten. Dat ‘ze’, als ze maar hard genoeg werken, ook ‘winnaars’ kunnen zijn in plaats van ‘losers’ omdat ze niet aan een bepaald beeld van ‘succes’ voldoen. Dat we maar al te makkelijk kunnen dénken dat we ‘winnaars’ moeten zijn. Dat we kunnen dénken dat ‘meedoen’ vanzelfsprekend is, of wenselijk, of voor iedereen gegeven. Ongeacht de omstandigheden waarin ze leven.

Ja, ten diepste doen we allemaal al mee. En juist dat stelt de eis aan mij dat ik me bewust probeer te blijven van dat feit en geen grenzen opwerp in mijn denken en handelen aan anderen. Daartegen waarschuwt Loesje.

Het leuke van een nieuwe woonplek is dat er weer van alles te ontdekken valt. Je kunt je omgeving verkennen: waar ben ik? Walt valt hier te zien, te horen, te ruiken, te voelen? Dat oriënteren draagt bij aan het gevoel thuis te komen. En naarmate je ergens langer bent, kan dat te verkennen gebied zich uitbreiden. Je vertrouwde, veilige plek wordt zo steeds groter. En vervolgens blijf je daarin je rondjes lopen, fietsen of autorijden. Zodat het ‘eigen’ blijft en je de veranderingen die er onvermijdelijk plaats vinden geleidelijk ook absorbeert als ‘eigen’: dit is het nú. Wat dat betreft verschillen we misschien niet zo veel van dieren. We hebben allemaal een territorium.

Bij het verkennen van mijn nieuwe woonplaats treffen me regelmatig parallellen met mijn voormalige. Dat gevoel van herkenning maakt het thuiskomen hier eenvoudiger. Niet àlles is anders. De overeenkomsten doen de verschillen meer oplichten. Die kan ik, zo lijkt het, daardoor beter waarderen.

Een van de overeenkomsten is dat ‘mijn’ beide dorpen gesierd worden door een eeuwenoude lindeboom. In Oisterwijk staat hij middenin het centrum, achter het oude raadhuis. Hij gaat terug op de 14^e eeuw, en was ooit een plek waar recht gesproken werd. Nu staat hij er, het takkengestel ondersteund, imposant te zijn; en biedt schaduw en een beschutte, rustige plek om even op adem te komen en te genieten van de mooie borders en de vijver die ervoor liggen. De huidige boom is een vernieuwingsboom die spontaan uit het vermolmde hart van de oude is gegroeid. Alsof dat oude boomleven letterlijk uiteen is geweken om ruimte te bieden aan het nieuwe. Een verjonging van binnenuit. Daar kan je dan zitten, met je ijsje, in de 21^e eeuw, onder al die eeuwen levende geschiedenis. Wat een kracht…

 In mijn huidige dorp Heiloo staat de linde in het bos, op een heuvel: de Kattenberg. Oftewel Mont Mauw – de naam die hij verkreeg omdat het een geliefd vakantie-uitstapje was in de vele jaren dat vakanties nog vooral in de eigen omgeving werden gevierd. Het is een door mensen gemaakte heuvel natuurlijk, in dit platte Noord-Hollandse land. Opgeworpen met het zand uit de uitgegraven vijver van het huis Nijenburg dat er tegenover ligt. Dat is zo’n 3 eeuwen geleden gebeurd en de linde dateert ook uit die tijd. Het is haar aan te zien. Een prachtige, doorleefde stam, een imposant takkengestel dat fier omhoog de lucht in steekt, alsof ze de lucht wilt omarmen. Een plek die beschutting biedt voor zon en regen, waar je oog kan dwalen en je oor het geluid van kwetterende vogels en kinderen gefilterd door het lindeblad opvangt. Ook deze linde is dus, stevig geworteld in en ééngeworden met haar berg zand, al eeuwen de stille getuige van het leven dat zich rond haar voltrekt. De stille gever van schaduw en beschutting. Een uiting van eeuwigheid die een gevoel van geborgenheid kan geven: ze is hier en je kunt er altijd heen. Haar tijdloosheid geeft haar een eerbiedwaardige kracht. Dat je naar haar moet opklimmen draagt daar aan bij.

Er is een mooi taoistisch verhaaltje over zo’n oude boom. Het heet: de waarde van nutteloosheid. Het vertelt hoe de wijze Lao Tse met zijn leerlingen op reis was en bij een bos kwam waar houthakkers bezig waren alle bomen om te kappen. Eén hele grote boom, met een enorm takkengestel dat schaduw kon bieden aan wel honderd mensen, stond echter nog overeind. Toen ze de houthakkers vroegen waarom die boom niet gekapt was antwoordden ze dat de boom volstrekt nutteloos was: hij was zo krom en vol knoesten dat je er niets van kon maken; zelfs geen brandhout omdat hij schadelijke rook af zou geven. Daarom lieten ze hem staan. Lao Tse vond het prachtig en zei zijn leerlingen: “wees zo’n boom, dan heb je van niemand iets te vrezen. Als je keurig recht bent of er mooi uitziet zul je omgehaald worden, koopwaar worden. Als je bent als die boom, totaal nutteloos, dan zul je hoog en breed uitgroeien en duizenden mensen zullen schaduw bij je vinden.”*

Als ik bij de oude lindes zit voel ik die kracht. De kracht, en de waarde, van totale nutteloosheid. Hoor ik Lao Tse: gewoon alleen maar hier staan en uitgroeien, hoog en breed, en duizenden zullen schaduw bij je vinden. Dat is de lindes, en Lao Tse, gelukt. Al eeuwenlang.

Wat doe je als je niet kunt doen wat je zou willen doen? Dat is de vraag die zich ineens aandient terwijl ik wat peinzend voor me uitstaar vanochtend in voorbereiding op deze blogpost. Het is een vraag die ik, in allerlei vormen en maten, de afgelopen dagen voorbij heb zien komen, bij mij zelf en bij anderen. Niet persé zo expliciet benoemd natuurlijk. Meestal uit het zich in een vorm van verzet. Verzet tegen wat er moet, verzet tegen het niet kunnen wat je zou willen. Openlijk verzet, stil verzet. Bewust verzet, onbewust verzet.

Voorbeelden hoef ik eigenlijk niet te noemen, je hoeft niet ver te zoeken om ze te zien. Corona-maatregelen, kabinetsformatie, de (af)was, je werk of juist geen werk. Energietransitie die diep ingrijpt in het dagelijks leven, omdat je bedrijf over moet op een andere productiemethode die veel geld kost en je winst dus gedrukt wordt. Of omdat je je (af)wasmachine moet laten draaien op het moment dat de zon schijnt, omdat dan je zonnepanelen stroom geven. Het te druk hebben en daar iets aan willen doen, maar geen tijd hebben om te niksen. Jarenlange gewoontes gaan op de schop. Als mij dat overkomt denk ik niet direct: ‘Ha fijn!’ En ik ben, denk ik, niet uniek daarin.

Want mijn gewoontes geven structuur aan mijn leven. Net als mijn werk dat deed. En de manier waarop mijn sociale leven vorm kreeg toen ik nog ver van mijn familie vandaan woonde en werkte. Alles is in relatief korte tijd op de schop gegaan en dat desoriënteert. Eigenlijk ontstaat er chaos. In mijn geval vrijwillig, omdat ik het anders wilde en de mogelijkheid zich aandiende. Ik heb het dus zelf over me heen gehaald. Als je er onvrijwillig aan onderworpen wordt kun je tenminste nog naar iets of iemand anders wijzen als de veroorzaker.

Maar of je gewoontes, je structuur, nu vrijwillig of onvrijwillig overhoop gaan, het effect in je leven is hetzelfde. Chaos. Onrust. Gedoe om het weer op orde te krijgen. Moeite. Emoties als het niet, nog steeds niet, gaat zoals je wilt. Verlangen naar vroeger, want toen ging het goed. Oh ja? Verwarring. Puinhoop. Verzet. “Het moet anders.” “Had ik net gedaan.” “Pfffffffff……..ik weet het niet meer.”

En dan is het ook nog gewoonte om die ongekuiste versie die zich in je hoofd afspeelt netjes te verwoorden in rationele, logische zinnen, die laten zien dat het ondertussen wel goed gaat. “We hebben uitstekende gesprekken gehad, maar de omstandigheden van de laatste dagen hebben de situatie wel gecompliceerd.” “Ik ga er even tussenuit voor een reset. Heerlijk!” Maar ondertussen….En die ander die het heeft veroorzaakt lost het ook al niet op.

Verandering in je gewoontes, je structuur, is ontzettend moeilijk, verzet veel logischer maar doodvermoeiend. Het is een beetje alsof je tegen een draaikolk in probeert te zwemmen, zoals blijkt uit een Taoistisch verhaaltje. Beweeg erin mee, en je komt vanzelf weer boven, zonder al te veel energieverlies. Het lijkt onlogisch je over te geven aan een draaikolk, zoals veel taoistische en zen-wijsheid onlogisch lijkt. Maar ja, logica gaat over verstand, en wijsheid gebruikt meer dan alleen verstand.

Tegelijkertijd is wijsheid alleen ook niet voldoende als je structuur verandert. Ik heb bijvoorbeeld moed en geduld nodig – of liever het voornemen en de lange adem – om met die draaikolk mee te bewegen. Toewijding dus. En vooral: heel veel mededogen. Mededogen jegens mezelf. Omdat het moeilijk is. Omdat ik telkens weer terugval in mijn oude gewoontes. Omdat ik nu eenmaal een mens ben, inclusief een behoefte aan structuur.

Ik prijs me gelukkig dat in alle verandering in mijn leven, één gewoonte altijd overeind blijft, een gewoonte die een basisstructuur biedt waarin al het andere overhoop kan gaan en ik niet hoef te weten hoe het verder moet. Dat is mijn meditatie-oefening. Eén of twee keer per dag twintig of vijfentwintig minuten op mijn meditatiekussentje houdt me stabiel aan het meebewegen en brengt me telkens terug in contact met de zinderend stille ruimte die er doorheen de chaos is. Terug in contact ook met het mededogen jegens mezelf dat ik zo nodig heb in mijn terugkerend geworstel. Terug in contact met het mededogen jegens anderen als ik ze zie in hun terugkerend geworstel. Zonder de structuur van die oefening gaat dat niet. Die is ‘goud’. Want zonder mededogen redden we het in het leven niet.